Julian Przyboś[edytuj]
| ||
  | ||
| Data i miejsce urodzenia | 5 marca 1901 Gwoźnica Dolna | |
| Data i miejsce śmierci | 6 października 1970 Warszawa | |
| Narodowość | polska | |
| Dziedzina sztuki | literatura | |
| Odznaczenia | ||
        | ||
Julian Przyboś (ur. 5 marca 1901 w Gwoźnicy Dolnej, zm. 6 października 1970 w Warszawie) – polski poeta, eseista i tłumacz.
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Gwoźnicy pod Strzyżowem w rodzinie chłopskiej jako piąte dziecko Józefa i Heleny z Petyniaków[1][2]. Od 1912 uczył się w I Gimnazjum w Rzeszowie, które ukończył 5 czerwca 1920[2]. Podczas nauki studiował literaturę socjalistyczną i anarchistyczną.
Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj | edytuj kod]
W 1918 wstąpił do POW i brał udział w przeciwaustriackich akcjach sabotażowych i dywersyjnych, a od listopada 1918 do stycznia 1919 wraz z ochotniczą kompanią studencką w obronie Lwowa przed Ukraińcami; poznał tam pisarza i mistyka Hieronima Niegosza, który wywarł duży wpływ na jego ówczesną postawę i wczesną twórczość. Po uzyskaniu matury w czerwcu 1920 wstąpił ochotniczo do WP i uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej pod Lwowem i pod Krasnem, gdzie dostał się do niewoli, skąd zbiegł.
W latach 1920–1923 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czerwcu 1921 wraz z bratem Stefanem odtworzył akademickie Koło Literacko-Artystyczne, które bracia Przybosiowie następnie przekształcili w Klub Akademicki "Dionizy". W 1922 związany był z grupą młodych poetów krakowskich, określających się jako negatywiści[3].
Następnie pracował jako nauczyciel gminny w latach 1923–1925 w Sokalu, w latach 1925–1927 w Chrzanowie i w latach 1927–1939 w Cieszynie, gdzie uczył w Państwowym Gimnazjum im. A. Osuchowskiego, a później w Państwowym Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym. W 1937 oraz w roku szkolnym 1938/1939 przebywał na studiach w Paryżu (otrzymał dwukrotnie płatny urlop od władz szkolnych). W latach międzywojennych współpracował z licznymi pismami, w których drukowane były jego manifesty m.in. w "Zwrotnicy" i "Linii".
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W grudniu 1939 przeniósł się z Bogumina do Lwowa, gdzie pracował w bibliotece Ossolineum. W 1940 został członkiem Komitetu Mickiewiczowskiego i uczestniczył w obchodach 85 rocznicy śmierci Mickiewicza; wszedł również w skład kolegium redakcyjnego "Nowych Widnokręgów" i wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Był współautorem wydanego w 1940 w Kijowiepodręcznika literatury polskiej dla 10 klas szkoły sowieckiej.
14 października 1941 został aresztowany przez gestapo. Po uwolnieniu (dzięki staraniom żony) następne lata spędził w rodzinnej wsi, zajmując się pracą na roli.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Rzeszowa w sierpniu 1944 przystąpił do budowy "władzy ludowej"; nawiązał kontakt z delegatami PKWN i wszedł w skład Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Rzeszowie, w której został kierownikiem Wydziału Informacji i Propagandy. We wrześniu przybył do Lublina, gdzie został członkiem Krajowej Rady Narodowej (KRN), a w październiku 1944 – zastępcą przewodniczącego Komisji Oświaty KRN. Został pierwszym prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W styczniu 1945 po zajęciu przez Armię Czerwoną przeniósł się do Krakowa. Zapisał się do PPR (potem PZPR).
Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]
W latach 1947–1951 pracował jako dyplomata w Szwajcarii. Potem pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. W 1953 podpisał tzw. Apel Krakowski. W 1955 zamieszkał w Warszawie i rozpoczął pracę w Przeglądzie Kulturalnym.
Po inwazji ZSRR na Węgry wystąpił z PZPR 21 czerwca 1958, protestując przeciwko wykonaniu wyroku śmierci na Imrem Nagyu. W 1966 objął stanowisko wiceprezesa PEN Clubu; w tym samym roku jako jego przedstawiciel wyjechał do USA, a także do Francjii Gruzji. Publikował swoją twórczość w wielu periodykach poświęconych literaturze współczesnej. Brał udział w wielu imprezach kulturalnych w Polsce i za granicą, m.in. w Belgii i Jugosławii, w kolejnych festiwalach młodej poezji w Poznaniu, zjazdach pisarzy Ziem Zachodnich i Północnych, sesjach naukowych i kolejnych zjazdach Związku Literatów Polskich. W 1968 związał się z "Miesięcznikiem Literackim"; w tymże roku zwiedzał na Litwie rodzinne strony Adama Mickiewicza i na Ukrainie rodzinne strony Juliusza Słowackiego, gdzie wraz z delegacją polskich pisarzy brał udział w rocznicowych obchodach poświęconych Słowackiemu.
Był dwukrotnie żonaty, miał trzy córki. Został pochowany w rodzinnej miejscowości na cmentarzu parafialnym przy kościele św. Antoniego Padewskiego w Gwoźnicy Górnej.
Odznaczenia, nagrody i upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Był odznaczony Dyplomem Honorowym Orląt Lwowskich, Dyplomem Krzyż Obrony Lwowa, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955)[4], Złotym Krzyżem Zasługi (1946)[5], Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1964)[6], Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” i Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego. W 1961 otrzymał nagrodę twórczą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie w dziedzinie upowszechniania nauki i oświaty za twórczość związaną z ziemią rzeszowską[7]. 22 lipca 1964 roku z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał nagrodę państwową I stopnia[8].
W okresie PRL został ustanowiony Ogólnopolski Konkurs Poezji Współczesnej im. Juliana Przybosia „O Złoty Lemiesz”[9]. Imieniem Juliana Przybosia została nazwana m.in. Miejska Biblioteka Publiczna w Przeworsku.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Julian Przyboś był jednym z najwybitniejszych poetów Awangardy Krakowskiej. Twórczość poetycką Juliana Przybosia można podzielić na dwa etapy.
Poezja wczesna[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze zbiory wierszy opublikował w połowie lat dwudziestych. Widać w tej twórczości ogromny wpływ teorii Peipera. Poezja tego okresu wyraża fascynację świadomym wysiłkiem twórczym, pracą dzięki której opanowuje się materię. Bohaterami jego poezji często są robotnicy, rzemieślnicy. Wiersze mówią o procesie twórczym, co zdaje się być metaforą pracy poety. W tym okresie odnajdziemy również fascynację techniką, którą wyraża Przyboś w wierszach używając często typowego naukowego języka.
Poezja dojrzała[edytuj | edytuj kod]
Dojrzała poezja krystalizuje się w latach trzydziestych. Przyboś publikuje w tym czasie trzy tomy wierszy. W miejsce cywilizacji i miasta wkrada się liryka pejzażowa i refleksyjna. Przyboś realizuje założenia poetyki awangardowej. Wiersze cechuje dyscyplina słowa i obrazu. Staje się mistrzem w wykorzystywaniu i spiętrzaniu metafor.
W poezji Przybosia powracają motywy autobiograficzne związane z chłopskim dzieciństwem artysty.
Dorobek poety[edytuj | edytuj kod]
Dorobek poety stanowią tomy:
- Śruby (1925)
- Oburącz (1926)
- Z ponad (inna spotykana wersja tytułu – Sponad) (1930)
- W głąb las (1932)
- Równanie serca (1938)
- Póki my żyjemy (1944)
- Miejsce na ziemi (1945)
- Rzut pionowy (1952)
- Najmniej słów (1955)
- Narzędzie ze światła (1958)
- Próba całości (1961)
- Więcej o manifest (1962)
- Na znak (1965)
- Kwiat nieznany (1968)
Julian Przyboś jest również autorem niezrealizowanego scenariusza filmowego pt. Łuk. Opublikował zbiory esejów: Czytając Mickiewicza, Linia i gwar oraz Sens poetycki, a także dziennik poetycki pt. Zapiski bez daty.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Julian Przyboś. culture.pl. [dostęp 2019-03-29].
- ↑ a b Spis maturzystów w latach 1860–1938. W: Sprawozdanie Dyrekcji I Państwowego Gimnazjum im. ks. St. Konarskiego w Rzeszowie za rok szkolny 1937/38. Rzeszów: 1938, s. XXXXIX.
- ↑ Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 374. ISBN 978-83-01-15724-1.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 96, poz. 1298
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 233.
- ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 2, Nr 170 z 20 lipca 1964.
- ↑ Nagrody twórcze za osiągnięcia w dziedzinie nauki, oświaty, kultury i sztuki za rok 1960. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 166, s. 3, 15-16 lipca 1961.
- ↑ Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.
- ↑ Ogólnopolski Konkurs Poezji Współczesnej – rozstrzygnięty. „Nowiny”, s. 3, Nr 196 z 5 października 1981.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Polski Słownik Biograficzny t. XXIX, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986.
- Wspomnienia o Julianie Przybosiu opr. Janusz Sławiński, Warszawa 1976.
- Agnieszka Kwiatkowska Tradycja, rzecz osobista. Julian Przyboś wobec dziedzictwa poezji Poznań 2012.
- Stanisław Burkot: Literatura polska 1939-2009. Wyd. III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 128-130. ISBN 978-83-01-16289-4.
No hay comentarios:
Publicar un comentario