Julia Brystiger

Julia Brystiger[edytuj]

Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

Julia Brystiger
Data i miejsce urodzenia	25 listopada 1902 Stryj, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	9 października 1975 Warszawa, Polska
Posłanka do Krajowej Rady Narodowej
Okres	od 1 stycznia 1944 do 17 stycznia 1947
Przynależność polityczna	Polska Partia Robotnicza
Odznaczenia
Cytaty w Wikicytatach

Julia Brystiger z domu Prajs^[a] (ur. 25 listopada 1902 w Stryju, zm. 9 października^[b]1975 w Warszawie) – doktor filozofii, członek KPZU/KPP, PPR i PZPR, funkcjonariuszkaaparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej, dyrektor departamentu V i III MBP, redaktor w Państwowym Instytucie Wydawniczym^[1], pełnomocnik tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) (1944)^[2].

Spis treści

• 1Życiorys
  • 1.1Dzieciństwo i młodość we Lwowie
  • 1.2Nielegalna działalność komunistyczna (1927–1939)
  • 1.3Kolaboracja pod okupacją sowiecką (1939–1945)
  • 1.4W Polsce Ludowej
  • 1.5Ostatnie lata
• 2Rodzina
• 3Przebieg służby w MBP
• 4Publikacje
• 5Odniesienia w kulturze
• 6Uwagi
• 7Przypisy
• 8Bibliografia

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość we Lwowie[edytuj | edytuj kod]

Grób Julii Brystiger na Powązkach Wojskowych w Warszawie

Urodziła się w rodzinie żydowskiej, jako córka Hermanna Preissa, magistra farmacji w Stryju i Berty z Salzerbergów, córki Marjem i Izaaka, właściciela dóbr w Nowym Siole^[3]. W 1920 ukończyła gimnazjum we Lwowie, a w 1926 studia historyczne na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza, doktorat pt. Mikołaj Lasocki obroniła w 1926 pod kierunkiem prof. Jana Ptaśnika^[4]. Następnie kontynuowała naukę w Paryżu.

Po powrocie ze stypendium w Paryżu w 1927 roku nie zdecydowała się kontynuować pracy naukowej i poświęciła się działalności komunistycznej^[5].

W 1928 zdała egzamin pedagogiczny. W latach 1928–1929 pracowała jako nauczycielka historii w gimnazjum Chaima Epsteina w Wilnie i w żydowskim seminarium nauczycielskimTowarzystwa Kulturalno-Oświatowego „Tarbut”.

Nielegalna działalność komunistyczna (1927–1939)[edytuj | edytuj kod]

Od 1927 działała w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) i w komórce techniki partyjnej Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU), autonomicznej sekcji Komunistycznej Partii Polski. Po zwolnieniu jej w 1929 z pracy z powodów politycznych utrzymywała się z udzielania korepetycji we Lwowie. Od kwietnia 1931 była wydawcą i redaktorem legalnego tygodnika komunistycznego „Przegląd Współczesny”. Od połowy tego roku zasiadała w egzekutywie Komitetu Obwodowego MOPR. Od 1931 działała w Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. W październiku 1931 została skazana na dwa tygodnie więzienia za działalność komunistyczną. Od 1932 była funkcjonariuszem partyjnym (tzw. funkiem – etatowym działaczem partii) pełniąc kolejno funkcje sekretarza propagandy i agitacji Komitetu Obwodowego KPZU we Lwowie, Przemyślu, Drohobyczu i od września 1932 ponownie we Lwowie. Za działalność w nielegalnych strukturach KPP w październiku 1932 została ponownie aresztowana i skazana na rok więzienia. Po zwolnieniu została członkiem egzekutywy KC MOPR. Obsługiwała obwody wołyński i stanisławowski tej organizacji. Pod koniec 1934 została na krótko zawieszona w prawach członka partii. Po złożeniu samokrytyki latem 1935 objęła funkcję sekretarza Komitetu Okręgowego KPZU Stryj-Sambor. Od 1935 zajmowała się problematyką chłopską i rolną w Centralnej Redakcji KPZU we Lwowie.

W 1936 została sekretarzem Komitetu Centralnego MOPR Zachodniej Ukrainy. Organizowała prokomunistyczny Kongres Pracowników Kultury we Lwowie w maju 1936. W kwietniu 1937 została kolejny raz aresztowana i skazana na 2 lata więzienia. W czasie odbywania kary była starostą komuny więziennej (grupy więźniów odbywających wyroki za działalność komunistyczną).

Kolaboracja pod okupacją sowiecką (1939–1945)[edytuj | edytuj kod]

Po agresji ZSRR na Polskę, okupacji wschodnich województw Rzeczypospolitej przez Armię Czerwoną i aneksji tych terenów przez ZSRR przyjęła obywatelstwo sowieckie. Pracowała w Radzie Związków Zawodowych we Lwowie, była sekretarzem Komitetu Obwodowego MOPR. W 1940 została „członkiem wszechzwiązkowym” KC MOPR. W tym czasie współpracowała – razem z grupą innych kolaborantów – z wydawnictwem „Nowe Widnokręgi” we Lwowie. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej zbiegła do Charkowa, a następnie do Samarkandy. W latach 1943–1944 zasiadała w Zarządzie Głównym Związku Patriotów Polskich.

W Polsce Ludowej[edytuj | edytuj kod]

W październiku 1944 została przyjęta do PPR. Zasiadała w Krajowej Radzie Narodowej z nominacji ZG ZPP. Od grudnia 1944 pracowała w Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego na stanowiskach kierownika sekcji, kierownika wydziału, od 1945 p.o., a następnie dyrektorka Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Zajmowała się głównie sprawami kadrowymi (kluczowymi w systemie komunistycznym).

Była delegatem na I zjazd PPR (1945), II Zjazd PPR (1948) i Kongres Zjednoczeniowy PZPR, na którym została wybrana do Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej (w jej skład wchodziła do marca 1954). 10 października 1945 odznaczono ją Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy^[6].

Zajmowała się partiami, organizacjami i ugrupowaniami religijnymi. Brała czynny udział w wypowiedzianej przez komunistów wojnie z Kościołem katolickim, ewangelikalnymi protestantami i Świadkami Jehowy^[7].

Charakterystyczny jest typ instrukcji wydawany przez nią funkcjonariuszom na odprawach: W istocie cała polska inteligencja jest przeciwna systemowi komunistycznemu i właściwie nie ma szans na jej reedukację. Pozostaje więc jej zlikwidowanie. Ponieważ jednak nie można zrobić błędu, jaki uczyniono w Rosji po rewolucji w 1917, eksterminując inteligencję i w ten sposób opóźniając rozwój gospodarczy kraju, należy wytworzyć taki system nacisków i terroru, aby przedstawiciele inteligencji nie ważyli się być czynni politycznie^[8].

Więzieniem, w którym pracowała Brystiger było praskie „Toledo”^[9]. Jeden z uwięzionych tak ją wspomina: zbrodnicze monstrum przewyższające okrucieństwem niemieckie dozorczynie z obozów koncentracyjnych. Żołnierz AK i były więzień polityczny Anna Rószkiewicz-Litwinowiczowa tak wspomina Brystigerową w swojej książce Trudne decyzje: „Julia Brystygierowa słynęła z sadystycznych tortur zadawanych młodym więźniom, była zdaje się zboczona na punkcie seksualnym i tu miała pole do popisu”^[10].

Kwestia jej sadystycznych skłonności i katowania aresztantów wymaga jeszcze szczegółowego wyjaśnienia. Z publikacji prof. Andrzeja Friszkego, autora publikacji „Między wojną a więzieniem. Młoda inteligencja katolicka 1945–1953”, opisującej represje aparatu bezpieczeństwa wymierzone w działaczy katolickich, wynika, że Brystigerowa nie zajmowała się akowskim podziemiem zbrojnym, gdzie najwięcej było spraw trudnych, w tym śmiertelne. Natomiast na pewno, jako osoba niewątpliwie inteligentna, zajmowała się prowokacjami, agenturą w tym i innych środowiskach (środowisko literacko-artystyczne i inteligenckie), inspirowała tamże rozłamy, jednak nie prowadziła bezpośrednio śledztw i nie przesłuchiwała formalnie, choć wielokrotnie rozmawiała z aresztowanymi. Profesor Friszke nie odnalazł w obszernej kwerendzie do tej publikacji śladów wspomnianych skłonności sadystycznych i ich bezpośrednich realizacji^[11]. Klasycznym przykładem jej postępowania w odniesieniu do tych środowisk była sprawa Pawła Jasienicy w odniesieniu do którego spowodowała jego zwolnienie, choć groziła mu kara śmierci, uznając, że bardziej będzie przydatny dla reżimu komunistycznego i realizowanych przez nią celów jako żywy^[12]. W październiku 1946 przesłuchiwała Zygmunta Augustyńskiego, redaktora naczelnego „Gazety Ludowej”^[13]. Gdy Augustyński odrzucił propozycję Brystigerowej podpisania zobowiązania do współpracy z UB w zamian za uwolnienie^[13], został w pokazowym procesie skazany na 15 lat więzienia^[14].

W 1957 w związku z procesami byłych funkcjonariuszy UB planowano pociągnąć ją do odpowiedzialności karnej.

Ostatnie lata[edytuj | edytuj kod]

Odeszła z resortu bezpieczeństwa 16 listopada 1956. Próbowała później swoich sił jako pisarka (pod pseudonimem literackim Julia Prajs), wydała m.in. powieść Krzywe litery. Pracowała w Państwowym Instytucie Wydawniczym jako redaktor. W szpitalu poznała niewidomą siostrę zakonną Bonifację (Marię) Gołębiewską, a przez nią – środowisko skupione wokół zakładu dla niewidomych w Laskach. Gościła tam wielokrotnie, spotykając się z tamtejszymi duszpasterzami. Inwigilowana przez Służbę Bezpieczeństwazrezygnowała z wizyt^[15].

Zmarła w Warszawie. Pochowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera D33, rząd 2, grób 12).

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Jej mężem był od 1920 działacz syjonistyczny, doktor prawa i filozofii Chaim Nuta Brüstigier (1890-1932), z którym miała syna Michała (1921-2016), muzykologa.

Przebieg służby w MBP[edytuj | edytuj kod]

• RBP Lublin, kierownik Sekcji III – 18.12.1944
• MBP Warszawa, naczelnik Wydziału III Departamentu I, – 17.07.1945
• MBP Warszawa, p.o. dyrektora Departamentu V – 11.10.1945
• MBP Warszawa, dyrektor Departamentu V – 15.01.1950
• MBP Warszawa, dyrektor Departamentu III – 01.08.1954
• KdsBP Warszawa, dyrektor Departamentu III – od 01.01.1955 do 16.11.1956^[16]

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

• Krzywe litery (1960)
• Znak „H”: opowiadania (1962)
• Przez ucho igielne (1965)

Odniesienia w kulturze[edytuj | edytuj kod]

W 1997 powstał telewizyjny film dokumentalny (52 min) Świat Luny w reżyserii Ignacego Szczepańskiego^[17]. Film prezentuje sylwetkę Julii Brystiger (nazywanej w nim Julią Bristigerową), a zarazem pokazuje okres stalinizmu w Polsce. O Lunie, jej życiu, cechach charakteru, metodach działania i jej czasach opowiadają przed kamerą: płk. Henryk Piecuch, Zygmunt Kałużyński, Włodzimierz Sokorski, prof. Andrzej Paczkowski, Kazimierz Koźniewski, Jan Nowak-Jeziorański, Włodzimierz Rekłajtis i Krzysztof Kozłowski.

W 2016, na kanwie biografii Julii Brystiger, powstał film „Zaćma” w reżyserii Ryszarda Bugajskiego^[18].

O jej życiu i działaniu opowiada książka Iwony Kienzler „Krwawa Luna i inni”, gdzie poruszane są również losy innych funkcjonariuszy, np. Stefana Michnika czy Józefa Różańskiego^[19].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

1. ↑ Znana także pod nazwiskami: Brystygier, Brystyger, Bristiger(owa), Brüstiger, Briestiger, pseudonimami: Luna, Krwawa Luna, Daria, Ksenia, Maria, a jej pseudonim literacki brzmiał Julia Prajs.
2. ↑ W zbiorze reportaży Marka Łuszczyny pt. „Zimne. Polki, które nazwano zbrodniarkami”, w rozdziale „Niewidzialna” (s. 57) podana data śmierci Julii Brystiger to 9 listopada 1975.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

1. ↑ Ryszard Terlecki, Tarcza i miecz komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944-1990, Kraków 2007, s. 364.
2. ↑ Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa 2009, s. 42.
3. ↑ http://www.moremaiorum.pl/akt-urodzenia-krwawej-luny-skany/.
4. ↑ Joanna Pisulińska, Doktoraty historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza 1918-1939, [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 1, red. Jerzy Maternicki, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2004, s. 233–249.
5. ↑ Magdalena Kicińska, Prawdziwa historia Julii Brystygierowej: Wyroki piszę zielonym atramentem, „wyborcza.pl”, 18 lipca 2018 [dostęp 2018-07-19] (pol.).
6. ↑ M.P.1945.44.109 – prawo.pl, www.prawo.pl [dostęp 2018-02-05].
7. ↑ Ryszard Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2014, s. 137, 138. ISBN 978-83-7842-124-5.
8. ↑ Czesław Leopold, Krzysztof Lechicki, Więźniowie polityczni w Polsce 1945–1956, Wydawnictwo Młoda Polska, Gdańsk 1981, s. 20.
9. ↑ Tadeusz M. Płużański: Bestie 2. Warszawa: 2 Kolory, 2013, s. 232. ISBN 978-83-936533-0-0.
10. ↑ Anna Rószkiewicz-Litwinowiczowa: Trudne decyzje. Kontrwywiad Okręgu Warszawa AK 1943–1944, więzienie 1949–1954. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991, s. 106. ISBN 83-06-02085-5.
11. ↑ Por. Tomasz Targański, Ciemna strona Luny; [w:] „Polityka”, 2016, nr 38, s. 54–56.
12. ↑ Koper Sławomir, Kobiety władzy PRL. Warszawa 2012.
13. ↑ ^{Skocz do:a b} Gazeta naprawdę ludowa, „Onet Wiadomości”, 7 grudnia 2009 [dostęp 2018-08-16] (pol.).
14. ↑ Proces pokazowy Zygmunta Augustyńskiego w świetle wybranej prasy polskiej | HISTORIA.org.pl – historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne, historia.org.pl [dostęp 2018-08-16] (pol.).
15. ↑ Jan Żaryn, Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, listopad 2005.
16. ↑ Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa, bip.ipn.gov.pl [dostęp 2016-08-13].
17. ↑ Świat Luny w bazie filmpolski.pl
18. ↑ Janusz Wróblewski: Zbrodnia bez rozliczenia. Polityka Sp. z o.o. S.K.A., 2016-11-22. [dostęp 2016-12-07].
19. ↑ Krwawa Luna i inni, Lubimyczytać.pl [dostęp 2017-06-24].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Jan Żaryn, BEP, Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 11(58) listopad 2005
• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 1, suplement, Warszawa 1985.
• Sławomir Koper, Kobiety władzy PRL. Warszawa 2012.
• Iwona Kienzler Krwawa Luna i inni.
• Patrycja Bukalska, Krwawa Luna. 2016.
• Krwawa Luna. Wyroki piszę zielonym atramentem. Prawdziwa historia Julii Brystygierowej. Z Patrycją Bukalską, autorką książki „Krwawa Luna” rozmawia Magdalena Kicińska; [w:] „Duży Format” (dod. do „Gazeta Wyborcza”), 24 października 2016, s. 6–8.